Maring: Lei Chuinei Lammit/Ayil (Nu-Kungnei Ayil)

From Indpaedia
Jump to: navigation, search

Hindi English French German Italian Portuguese Russian Spanish

A Maring shawl.3
This is a collection of articles archived for the excellence of their
content. You can update or correct this page, and/ or send
photographs to the Facebook page, Indpaedia.com.
All information used will be duly acknowledged.

Contents

Authorship

Text: Maring Uparup Assembly (MUA)

Project coordinators: Parhai Kothil, Pastor Ezekiel Keisha, Khullak Mokhulshim, Larung Koin Dangshawa, Kansam Moran Kleya and Dangsawa Moran Maring.

Photographs: Rashingam Ngoruh and Ramesh Angom.

Design concept: Muidou Makunga

Leilil

Napawa khatyei ngaimȧnkhou napuiya khatya tlúngni (lhûkni) ngaitlúngkur hillou napawa khatni napuiya heile mlungsherilbi trukloukur leiyanungri Leilil chàngrou/chuirou. Leilil lammit rapri dākra pilei:

1. Lhoubam ārou kounak munni tloushém yaowanungri Hȧl-2’le tũlkhang-2, ngok-2’le tũlkhang-2, waa-5’le tũlkhang 5;

2. Hutkhāmna dār kāp-thruk (6) khat heirou Leilillei dār kāp-inni (7) khat. Pãchā hutkhāmnei tũl bon-khyum (3) heirou dār kāp-thruk (6);

3. Heirou Pãchā hutkhāmnei làmmit touthungmakanungri napawaei cheem mnāk pāngkhat thresundarou. Nû-puyei cheemmaini tũlkhang khat lhākbi pãchā markhulrou (khumrou). Rkhum-kãnei (khum lālnei) waa khat, kantrannei (panglhéngnei/ippinei) waa khat, sannu-sanbom churnei waa khat;

4. Lhoubom luinei (wakheinei) tũlkhang khat, heitoubi tũlkhang mȧn heiri urmālnabi leilam puni tũlkep mlānbi lhou luilhakrou.

Lei-lhāng chàngnei

1. Cheemkhur/Phungh masel hoiyanungkhi/hoimakanungkhi shál klei nû-khatya loúmakni daimareklanung hȧl-khat heirou tũlkhang khat chuirou, duini hog khat, waa khat chuirou. Āwaya Lei-lhāng chui toubi mu’kna.

2. Heiya cheemkhurrei nu-hoibikhi, shàl mak nu-hoibikhi cheemkhurnung pao shunmakni, tũl-khring mongkhaimakni loúbi nimanung ippibi khoúlanungri hȧl khat, tũlkang khat chuirou. Chuipi cheemkhurkhi chuinei àn mai kya (āwaya chȧnghlhȧk hȧl kmai toubi mu’kna).

3. PINGLAM LOURILNEI LAMMIT/AYIL:

Múngna hog wai-phanga khat; tũlkhang khat, heiya cheempurrei/cheemmaiyei chàr khatya loúlanungri shirim (nao-khyum) khatle-tũlkhang khat heirou leipākra lhānpur tilmakanung (Siyāng chikrilbi loúkarkhaikur hoiyanung) Rs. 15/-, nimanung Rs 30/- hoirou (bongnung Rs.15/- heirou ashinung Rs.30/-). Maithilam khoini hog wai-phanga khatle tũlkhang khat hoirou.

4. MINU KHATYA KHUMLAN KANEI CHUINEI LAMMIT/AYIL:

Napawa khatyei ngaimankhou napuiya khatya tlungni (lhukni) ngailhungbangnung napawa khatni napuiya heilekou lungsherilbi trukloukhei louleiyanung Khumlān kãnei tanti chuirou. Anakshi chuinei ayil ayakhi Leilhāng chui toubi mu’kna. Chuinei lei trumthral heiri:

a) Shirim khat’le Tũlkhang khat.

b) Hog khatle tũlkhang khat.

Kounak napuiya hei trukloukhei hoiyanungri hannui kallengni ungmallengthramak.

c) Wakheinei tũlkhang khat hoirou, mȧnri urmālnarou.

5. PÚI-THÚK NAPUIYA KHATYA CHÃ THÚK NAPAWANI LOUNEI TANTI AYIL:

Hȧl khatle tũlkhang khat chuiyerrou.

6. NÛ-SHÀL KHÃINANEI LÀMMIT/AYIL:

1. Khãinarou toulanung leipāknung khãinanei Lhou mkatrou. Case register loutourou.

2. Pichãr tou thimine khminne khàlnarilbi khãinanung dāwanungri – Shirim khat’le, tũlkhang khat khãinapi thimine urthutrou

3. Tui khoini Rs. 1 lakh (bongnangri Rs.40/-) khãinakur thiminung (lālmak thiminung) pirou.

4. Kounak napuiyani khãinapi hoiyanungri Mȧn-dār kãp-innee (7) nimmakanung yuinaput touri chãkhat dākur shirim khat pìrou. Shirim runghutrou tui khoini pìrou toulanungri kheen-kheennei hȧl-mȧn heiya mallengrou.

5. Heirou napawa heini mȧnlàm khyum khoini lourou toulanungri puiya aya lounei chàngkur tũl-chãk heirou hal nāmyer mallengrou.

6. Wakheinei tũlkhang khat urmālnarou.

7. NANGĀKA KHATNI SELAM-URNEI PICHAR

Nangāka khatni selam-urbi yultlaira lhou mkatlanungri dākrei pi làmmit rapya chasundarou.

a). Napuiya heinung ãya selam tou-ur napawa heiyei ngaibi napawa hei pichar bira ungthutrou.

b). Napawa heiya pichar toubi klāl hoimakanung ãya minlam touthinei napuiya heinung tanti chuirou heiri: hog wai-phanga khat heirou tulkhang khat.

c). Napawa hei klāl hoiyanungri napuiya heiya nû khoini lourouda heirou manthumkhi nairou. Heiya kounak napawa heini puiya heiya loúmakrou toulanungri shirim/hog wai-phanga khat heirou tũlkhang khat chuirou.

d). Rkhang touborhnei hog wai-phanga khatle tũlkhang khatkhi chuirou;

e). Napawani napuiya hei aiyei nû khoini loúmakrou heiya chãri loúrou toulanungri –

i. napawani lakh khat (Rs. 1 lakh) napuiya heiya touchopnei pirou.

ii. Chã hei chei khyum napuiyani yũkrou, chãya lhāknanung darkãrkhoi nāmyerwa napawa heini

urthutrou heirou chei-khyum tlungle chã hei wālourou.

iii. Yarung heiri Nu-Shàl tou khàl yāmakrou.

8. MICHÃ KHATYA YÙKNEI LÀMMIT/AYIL

Shāngram khatni chãnao makkanung heirou miyei chã khatya yookrou toulanungri Maringa custommei hilthũngni ashitoubi loúleikhou.

a) Cheemkhurnung tlou loúrillou.

b) Dāngshāwa/Tontānga/Charȧnga/Makunga hoiyanungkhi kyũk douwa heiyei pu-pi púilamra chārou. Heiri douwaya kyũk púi heiyei trāh-pã rapni puwa hoirou.

c) Kyũk bommaiyei mãl-chaang heikhi kyũk douwa heiyei hoirou.

d) Phunglim laili, Jãt laili hoiyanungkhi ãya kyũk pãyei phungh’làmra chārou.

9. THRÚ LHÛKNEI LHOULAM

THRÚ LHÛK touri napuiya khatni shàl dûnbi chãnao pũkmakni shàl hikur thũkkanungri, napuiya heini ãya thikulpirou thimi, nimanung yookpirou thimi hukhatkhi makkurbi pālna bibāl naimakni leiyanungri aiyei Pui-pã/trāh-pã rapni ãya lhũkthutpi kya. Heirou ãni aiyei púi-pã/trāh-pã rapbei cheemra kallengrou toubi ningcha leiyanungri, aiyei púi-pã/trāh-pã raple - aiyei cheem pālkhouna cheemkhuryei kya khat loúbi lakwurkhourou kyou cheemkhurrei tarra thrāl markhulkhoubi, wāri shutkhoubi ànphu khatle –tũlkhang khatle mlānkhoubi karkhairou.

Thrũ-lhûkbikhi Maringa customary hilthũngni Púi-Pãyei sheem làmri mãngnungei naimakrou.

10. THIMI HATNEI TANTI AYIL

a) Khatle-khatle umrilnarou/ngãlnarou thimi khatya hee-nai dāyerlanungri tanti mrãl chuirou. Tanti heiri – hȧl khatle hog wai-phanga khatle tũlkhang khat.

b) Thimi khatya hȧtnei tanti heiri:

a) Shirim khatle tũlkhang khat;

b) Lapa lakh 5(phanga) thimi man khoini pirou;

c) Shaar kũknanungei hog wai-phanga khatle tũlkhang khat hoirou.

3. Tȧmchangmakkei thũkkur khi-kna thũkkanungri bommai khintammei ya’kril heikhi loupirou.

11. MÙCHA-MÙMAINEI TANTI LÀMMIT:

Mipũt-michei mũnarou lhou mkatlanungri sãkhi-raprei (witness) tlou ningrou. Mrãl leiyanungri shirim/hog khatle tũlkhang khat chuirou.

Sãkhi thimi makkanungri mitdei kmu thrai-sãkhi khoini Yui-klup leirou. Heirou klāl thimini putchei heiyei mȧn mallengrou, heirou sãkhi tourilnei hȧl-khat, tũlkhang khat chuirou. Tui khoini chuiyanungri lappa 500/- (macha-phanga) hoirou.

12. MINU-MICHA NAMMEI TOUCHOPNEI (RAPE) TANTI CHAYLAM

Napawa/napuiya khatni minu-michã khatya aimshaei kya wāngmara nãmni manbi ippibi touchoppilanungri, shārungyakhi shũkyerlanungri nimmanung ukning-lhawai kalah pipilanungri, klāl thimiyei doura pinung tanti dākra pilei:

1. Minu khat hoiyanungri -(a) múl trúlnei: hȧl khat, tũlkhang khat, hog khat tũkhang khat;

(b) napuiya mai-touchopnei tanti: lapa lakh 2 (khini);

(c) púi-pã nũ-tuishir borhyernei tanti: lapa lakh 1 (khat);

(d) trāh-pã lākchanei lapa 50,000/-;

(e) shārung shükyernei lapa lakh 2;

(f) ukning-wakhal kalah pinei (mental torture) tanti: lapa lakh 2;

(g) lhou-luilhakpinei lapa 50,000/-

2. Nangāka hoiyanung – (a) múl trúlnei: hȧl khat, tũlkhang khat, hog khat tũkhang khat;

(b) napuiya mai-touchopnei tanti: lapa lakh 2 (khini);

(c) púi-pã nũ-tuishir borhyernei tanti: lapa lakh 1 (khat);

(d) trāh-pã lākchanei lapa 50,000/-

(e) shārung shũkyernei lapa lakh 2;

(f) ukning-lhawai kalah pinei (mental torture) tanti: lapa lakh 2;

(g) lhou-luilhakpinei lapa 50,000/-

(h) Nangākani yawanung loukur kya, yamakkanung loúnung yamak;

3. Doúwacha:

(a) múl trúlnei: hȧl khat, tũlkhang khat, hog khat tũkhang khat;

(Napuiya/napawa)

(b) napuiya mai-touchopnei tanti: lapa lakh 2 (khini);

minor below 18 yrs

(c) púi-pã nu-tuishir borhyernei tanti: lapa lakh 1 (khat);

(d) trāh-pã lākchanei lapa 50,000/-

(e) shārung shükyernei lapa lakh 2;

(f) ukning-lhawai kalah pinei (mental torture) tanti: lapa lakh 2;

(g) lhou-luilhakpinei lapa 50,000/-

(h) Nangākani yawanung loúkur kya, yamakkanung loúnung yamak;

See also

The Maring tribe: Culture and lifestyle <> The Maring tribe: Customs and beliefs <> The Maring tribe: Economy <> The Maring tribe: History <> The Maring tribe: Laws and administration <> The Maring tribe: Society and polity <>The Maring tribe: Sports and pastimes …all in English;

and

[[ ]] in the Maring language (Roman script

Personal tools
Namespaces

Variants
Actions
Navigation
Toolbox
Translate